Een oppervlakkige observatie, en een poging om hieronder te duiken
Na met een hoofd van piepschuim in de rij te hebben gestaan bij de visumcontrole, een lange nachtbusrit en een paar onrustige uurtjes slaap, zit ik met een vieze bak koffie aan een plakkerig terras in Moskou. Een reisgenoot is meegegaan, en knipperend tegen het zonlicht in, nemen we de nieuwe stad in ons op. Te moe om het subtiel te zeggen, zucht ze: ‘Waarom zijn de mannen hier zo veel lelijker dan de vrouwen?’
Tekst: Jolijn Sterk
Beeld: Jolijn Sterk
Dit is een uitgekauwd cliché, maar het was moeilijk te ontkennen dat de stellen die langsliepen weinig jaloersmakend waren. De mannen zouden echter al opknappen van een nieuw kapsel, en eventueel een bezoek aan een winkel die niet het Russische equivalent is van een C&A in de jaren ‘90. Het leek alsof ze de keuze hadden gemaakt om er ongelukkig uit te zien. De daaropvolgende tien dagen heb ik zo veel mogelijk Russische mannen gesproken over hun uiterlijk. Ik besloot via dating-app Tinder te werken, voor online vragenlijstjes en persoonlijke afspraken. Ik beloofde koffie voor de mannen te kopen als ze een half uurtje met me wilden praten over de Russische man: over zijn idealen, zijn angsten en zijn ongelukkige kapsel.
Ik heb uiteindelijk maar twee mannen gesproken. Één hiervan leek bij aankomst verrast dat ik écht alleen een interview wilde afnemen. Hij antwoordde op de meeste vragen met dat hij écht te brak was om te antwoorden. Sergej, een jonge rechtbankjournalist, werd mijn grootste bron van informatie. Engels is geen vanzelfsprekende vaardigheid in Rusland, zelfs niet voor de jonge kosmopolieten, het gesprek voerden we daardoor deels via Google Translate.
Sergej zijn haar hing over zijn oren, hij droeg een trui van een skateboardmerk en hij had een klein, onpraktisch mutsje op. Hij leek in niets op de doorsnee Russische man. Toen ik voorzichtig iets zei te over zijn atypische kapsel snoof hij en zei: ‘Yes, I was bullied a lot when I grew up.’ Hij nam een slok koffie. ‘With looking like a faggot, of course’.
Homofobie is een enorm probleem in Rusland. Bij een enquête in 2013 bleek maar 13% van de Russen te vinden dat homoseksualiteit geaccepteerd moest worden. In een recentere poll bleek 40% te vinden dat homoseksualiteit bestraft moest worden met isolatie, en 5% ondersteunde de doodstraf. Dit beïnvloedt niet alleen homoseksuele mannen, maar vooroordelen tegen homo’s worden ook gebruikt om jongens en mannen te disciplineren tot ze de gewenste vorm van masculiniteit vertonen.
‘In Russia, men should be men’. Sergej schetst een beeld van de man die stil is, geld verdient, sterk is en zijn emoties niet toont. ‘So yes, like Vladimir Putin.’ De man toont volgens hem geen zwakte, en uiterlijke beslommeringen vallen hieronder. Het ontkennen van zwakte is geen puur Russisch fenomeen: dit doet denken aan de vorm van machismo die je in je rug voelt prikken op Braziliaanse straten, of zelfs op een Spaans strand. Gek genoeg lijkt Russische masculiniteit niet op vrouwen gericht te zijn. De zorg die macho’s hebben voor hun lichaam is hier afwezig. Houden Russische vrouwen misschien niet van knappe mannen? Sergej lacht. ‘Russian women like Chris Hemsworth. But if you go to the gym here, you’re a homosexual.’ Russische masculiniteit, of Russisch machismo, lijkt niet te worden uitgeoefend tegenover vrouwen, maar puur tegenover andere mannen. Dit is ergens vreemd. Een deel van hegemonische mannelijkheid is toch meestal ook het versieren van vrouwen.
Volgens Sergej is er een probleem ontstaan in de voormalige Sovjet-Unie. Door constante oorlog was de ratio tussen man en vrouw volledig scheefgegroeid. Met zo weinig mannen had de Russische vrouw het niet meer voor het uitzoeken. Omdat een man toch nog nodig was voor het onderhouden van een gezin, werd er een machtsverschil geboren binnen relaties. Decennia later, met een parlement en een bedrijfsleven vol vrouwen, zijn scheve relaties nog steeds normaal. Huiselijk geweld is bijvoorbeeld een enorm probleem: de maximale straf hierop is een boete, en de politie neemt aangiftes vaak niet serieus of zet serieuze bedreigingen weg als onhandige uitingen van passie. Toen in 2012 een groep wetgevers probeerden om straffen te verzwaren, werd dit door de machtige orthodoxe kerk weggezet als radicaal feminisme.
Feminisme is overigens taboe, zelfs bij de progressieve Sergej. ‘We do not need feminism, Russian women are emancipated. Fuck pussy riot. Pussy Riot is a group of stupid girls who dance naked in church.’ Als ik hem vraag naar hoe hij dit verenigt met alles dat hij me net heeft verteld over huiselijk geweld, verandert hij het onderwerp. Ondanks alles, is Sergej positief over de toekomst. Zijn vrienden zijn minder emotioneel afgesloten dan hun vaders. Op de straten van Moskou ziet hij steeds meer diversiteit in uiterlijk, en zelfs sportscholen beginnen langzaam iets populairder te worden.
Onze tijd is op. Ik bedank hem voor het interview, en grijp naar mijn portemonnee om voor onze koffie te betalen. Een lichte paniek stijgt in hem op. ‘No, no, wait!’ sputtert hij. ‘I can’t let you pay. Really, please, no!’