De realitycheck die de online sprookjeswereld nodig heeft
Tekst & beeld: Masja Willekens
‘Zal ik dit posten op Instagram?’ Mijn beste vriendin laat een vakantiefoto rondgaan waarop zijzelf, gehuld in badpak, zwoel wegkijkend de zee uit loopt. Op de foto ziet ze er knap, gebruind en gelukkig uit. ‘Ja, waarom niet?’ antwoord ik. Ze kijkt bedenkelijk. ‘Is het niet te…kijk-mij-eens-leuk-en-sexy zijn?’ Een andere vriendin barst in lachen uit. ‘Dat is toch precies waar sociale media om draait?’
Wanneer ik door het online profiel van een onbekende scroll, creëer ik onbewust een beeld in mijn hoofd van wie diegene is. Uit de foto’s kan ik vaak ongeveer opmaken wat diens hobby’s zijn, welke bijzondere plekken die persoon bezocht heeft en wat voor persoonlijke doelen diegene bereikt heeft (‘Bachelor in the pocket!’ of: ‘Toegelaten tot de Toneelschool / Kunstacademie!’).
Facebook vertelt me hoeveel vrienden we gemeenschappelijk hebben, en op LinkedIn zie ik het gehele CV van iemand in geuren en kleuren uitgemeten. Het eigen profiel is verworden tot ons visitekaartje. Zonder dat ik de betreffende persoon ooit ook maar de hand heb geschud, kan ik een totaalplaatje van diens identiteit vormen.
Par(ad)ijs!
Eén foto zegt meer dan duizend woorden, is de welbekende spreuk. Met één oogopslag kunnen we een geheel verhaal ontrafelen, één beeld vertelt ons een veelheid aan samenhangende gebeurtenissen. Zo is bij een selfie van een blozend tweetal voor de Eiffeltoren weinig context nodig: ‘Aah, wat romantisch, een tripje naar de stad van de liefde! Dat moet een romantische relatie zijn, je gaat immers niet zómaar naar Parijs. Het geluk spat er vanaf! Like.’
Het is niet nep, dat moment van geluk. Wie samen naar Parijs gaat en een foto voor de Eiffeltoren maakt voelt zich vast gezegend met elkaar. Maar het verhaal is incompleet: de stressvolle momenten en alledaagse discussies - die er ongetwijfeld in iedere relatie zijn - worden buiten het kader van de foto gehouden. Het moment dat je de Thalys mist omdat hij nog koffie wilde halen, of het moment dat je allebei geen oplader hebt meegenomen en nu met lege telefoons zit. ‘Hoe kunnen we dan straks onze QR-codes laten scannen? Hoe?’. Het moment dat die lekker goedkope Airbnb toch echt in een buitenwijk van Parijs blijkt te zitten en je de twee éénpersoonsbedden aan elkaar schuift waardoor er altijd iemand in de spleet ligt. Het moment dat je samen verdwaald raakt in de wirwar van metrolijnen en vervolgens twee uur in de rij staat om een glimp op te vangen van de Mona Lisa. Dat het schilderij zó klein was in het echt, dat had niemand je verteld.
Maar dan: samen voor de Eiffeltoren. ‘Kom schat, even een selfie? Zo lief, die ga ik posten!’ Vergeet de stress van de heenreis en het appartement, de metro’s en de rijen. Dat hoeven de volgers niet te weten. Wij zijn #gezegend.
Tipp-Ex
Een profiel op sociale media is als een biografie waarin de hoofdpersoon bepaalde stukken met Tipp-Ex heeft weggewerkt. Dit uit zich niet alleen in foto’s van perfecte relaties, maar in alle eerdergenoemde informatie die ik via sociale media over iemand dacht te vergaren.
Een foto van die gespierde jongen met zijn surfplank. Reality check: is dit zijn passie, of volgde hij al stuntelend een lesje aan de Costa Brava? Die foto van je nichtje met haar geneeskunde-diploma. Reality check: wilde zij niet stiekem naar de dansacademie? Die 1.087 Facebook-vrienden van je studiegenoot. Reality check: kent hij ze allemaal persoonlijk? Misschien is ‘1.077 vage kennissen en 10 goede vrienden’ een betere benaming. Tot slot: dat CV op LinkedIn. Wie de kleine lettertjes leest, ziet dat ‘advanced barista’ gewoon een baantje in de koffiezaak was, en ‘experienced au-pair’ niet meer dan het sporadische oppassen bij de buren.
Body-positive
Het is duidelijk: het totaalplaatje van iemands identiteit dat zich ontrafelt in ons hoofd is incompleet. Meer dan duizend woorden, allen eenzijdig van aard.
En dat is geen breaking news. Verschillende influencers begonnen in 2019 met het aanhangen en promoten van de body positivity movement, een beweging overgewaaid uit Amerika. De beweging staat voor het trots kunnen zijn op je lichaam en jezelf te durven laten zien aan je volgers, inclusief imperfecties en onzekerheden. Het is een dapper en een goed begin. Het verbinden van de online wereld met de realiteit begint bij het tonen van een realistische versie van het menselijk lichaam. Maar hoe zit het met al die prestigieuze prestaties, die extravagante hobby’s en die honderden ‘vrienden’? Hoe zit het met de rest van de biografie, het met Tipp-Ex bewerkte verhaal, verworden tot fictie?
Schijnwerper
Onderzoekers aan de Harvard University toonden aan dat over jezelf praten eenzelfde gevoel van bevestiging geeft als het krijgen van een orgasme - beide zorgen voor een dopamine-kick in de hersenen. Mensen praten dertig tot veertig procent van de tijd over zichzelf. Maar: wie wil praten over zichzelf heeft een omgeving nodig met actieve luisteraars.
Online is dat niet nodig. De volgers zijn er altijd, liken en reageren de hele dag door, als een passief publiek dat de zaal nooit meer verlaat. De dopamine-kick maakt ons verslaafd aan dat podium, aan de schijnwerper die we telkens weer kunnen opzoeken. In deze verslaving imiteren we elkaar. Als iedereen mooi weer speelt, ben ik toch zeker geen donderwolk?
Ik had het gevoel dat ik een totaalplaatje kon vormen van iemands identiteit op basis van diens profiel. Nu ik inzie hoe eenzijdig de beelden kunnen zijn en hoe incompleet het verhaal is dat ze vertellen, realiseer ik me des te meer de maakbaarheid van de online werkelijkheid. In een wereld waarin we allemaal opzoek zijn naar een eigen identiteit, kunnen we die op sociale media mooi afgekaderd vormgeven, precies naar hoe wij willen dat anderen ons zien. Het is een vicieuze cirkel waarin we de grip op de werkelijkheid allang verloren zijn. In het echt vergeten we iets belangrijks: zijn wie je wilt zijn begint niet bij de bevestiging van anderen, maar bij jezelf.
Verras me (en jezelf)
Je mág, zeker online, van jezelf houden, enthousiast je eigen passie laten zien, dat behaalde diploma in capslock benoemen en uitdrukken hoe verliefd je bent. Maar onthoud de reality check. Net zoals dat de waarde van jouw eigen bestaan niet afhangt van het incomplete verhaal van anderen, ben je zelf óók meer dan je profiel. Jouw identiteit is fluïde, mag en kan iedere dag veranderen. Ga op in ervaringen zonder deze vast te leggen, durf een écht gesprek aan te gaan over zeker- en onzekerheden en laat je verrassen door dingen die je nog niet online hebt kunnen zien. Bijvoorbeeld, hoe klein de Mona Lisa wel niet is.
En die vriendin met de badpak-foto? Die heeft Instagram inmiddels verwijderd. Ze woont nu een semester in Istanbul, heeft haar haren kort geknipt en heeft de tijd van haar leven. In plaats van dat ik haar online kan volgen, kan ze het straks allemaal zelf aan me vertellen. Ik kan niet wachten.