Liefde volgens Simone de Beauvoir
Text: Isa Kistemaker
Image: Miranda Tate
In 1983 publiceerde Simone de Beauvoir de brieven die haar geliefde Jean-Paul Sartre aan haar schreef. De schrijfster van onder andere het feministische handboek De Tweede Sekse (1949) en romans waaronder Uitgenodigd (1943) en De Mandarijnen (1954) geloofde tot aan haar dood, in 1986, dat de brieven die zij zelf aan hem schreef, verloren waren gegaan in het bombardement op Sartres huis.
Hetzelfde jaar nog vond haar geadopteerde dochter, Sylvie Le Bon de Beauvoir, de brieven van haar overleden moeder echter in een kast. Deze publiceerde zij vervolgens in het boek Lettres à Sartre. Meteen ontstond er grote ophef rondom de publicatie. Het boek zou door de persoonlijke inhoud een aanval zijn op een van de grootste feministen die de geschiedenis heeft gekend.
In tegenstelling tot wat De Beauvoir beweert in haar autobiografieën, blijkt uit de liefdesbrieven een onverenigbaarheid tussen haar en Sartre. Niet alleen komt De Beauvoir naar voren als zelfstandig, autonoom en gepassioneerd maar ook als jaloers, manipulatief en kwetsbaar. “Ik mis je tot aan het punt van doodsangst. Ik wil je zien en je voor mijzelf hebben – helemaal voor mijzelf – voor heel, heel lang [vertaling, red.]”, schrijft Simone haar polyamoreuze partner. Je leest in tegenstelling tot dit verlangen in de brieven ook over de externe partners van zowel Simone als van Jean-Paul. Ingewikkelde liefdes-pentagonen gemengd met gevoelens van jaloezie en verlangen naar verificatie van elkaar, spinnen een web van misverstanden. De uitingen die de feministe doet in haar werk, vergeleken met de positie die zij zelf inneemt in de relatie met Sartre, doet twijfelen of de twee wel naast elkaar kunnen bestaan.
Verschil in de betekenis van liefde tussen man en vrouw
De Beauvoir definieert ‘echte liefde’ als een relatie die gebaseerd is op wederzijdse erkenning van elkaars vrijheid. Ze maakt een verschil tussen authentieke liefde en inauthentieke liefde en tussen wat het concept liefde betekent voor man en vrouw. In De Tweede Sekse schrijft De Beauvoir dat dit verschil in betekenis geven niet is ontstaan vanuit een natuurwet maar wordt gevormd door de sociale positie en opvoeding van een vrouw. Hiermee wijst De Beauvoir gender-essentialisme – het natuurlijke bestaan van een niet-lichamelijk verschil tussen man en vrouw – af.
“Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt”, luidt de feministe haar meest bekende citaat. Van de instituties om haar heen leert het meisje van jongs af aan dat de man het superieure gender is en hoe zij zich hiernaar moet gedragen. Zij moet zich binnen een relatie onderdanig opstellen, afwachten en haarzelf in dienst stellen van de man en het gezin. Met de titel van het boek De Tweede Sekse verwijst De Beauvoir naar het geloof dat de vrouw altijd in verhouding tot de man wordt gezien en niet als zelfstandig wezen in het leven staat. Hierdoor zal ze altijd de tweede sekse zijn. Wat betreft dit verschil in betekenis geven aan liefde is de schrijfster het eens met Nietzsche, die stelt dat liefde voor de man een op zichzelf staande factor is, terwijl het voor de vrouw invulling aan haar hele leven geeft. De vrouw blijft thuis, zorgt voor de kinderen en het huishouden. Hiermee geeft ze haar man de vrijheid om te doen wat hij wilt doordat hij zich geen zorgen hoeft te maken om de dagelijkse verzorgende taken.
Aanvankelijk is het doel van het meisje om zich te identificeren met de man, schrijft De Beauvoir. Maar wanneer zij erachter komt dat dit niet mogelijk is, wordt het haar doel om door een van hen bemind te worden. Het gaat de vrouw dan ook niet om het individu van de partner die haar lief heeft, maar om het geliefd worden door een man in het algemeen. Een stapje verder, de vrouw zou zelfs eerst en vooral de rechtvaardigheid en verheerlijking van haar ego verlangen van haar partner en vervolgens pas de liefde.
De Beauvoir schrijft, na de lofzang voor de man, echter ook dat hij al snel van zijn voetstuk afvalt wanneer de vrouw erachter komt dat dit ‘superieure wezen’ slechts “armzalig onbetekenend en aards” is. In tegendeel tot wat Nietzsche beweert, neemt de liefde uiteindelijk veel minder plaats in het leven van de vrouw in. Toch zit er een kern van waarheid in zijn ideeën wat betreft de ongelijkheden binnen het huwelijk volgens de schrijfster.
Het huwelijk
Het huwelijk definieert De Beauvoir – vergelijkbaar met ‘liefde’ – als “een verbintenis waarin twee onafhankelijke individuen vrijwillig hebben toegestemd”. Het huwelijk betekent echter, net zoals de liefde, totaal iets anders voor de man als voor de vrouw. In De Tweede Sekse schrijft ze dat het doel van deze verbintenis is om de gemeenschap te voorzien van kinderen en om de seksuele en huishoudelijke behoeften van de man te bevredigen. De vrouw wordt een vazal, dienaar, ofwel een ondergeschikte aan haar partner.
De Beauvoir schrijft dat het huwelijk dient te werken in de belangen van de gemeenschap, denk hierbij aan economische en seksuele verbintenissen. Persoonlijk geluk is niet van belang. Zelfs maar doen alsof een verbintenis door te trouwen liefde kan opwekken of voortbrengen, noemt De Beauvoir hypocriet. Het is volgens haar pure absurditeit om iemand te beloven dat je voor immer en altijd van diegene zal houden. Het hoogste doel van de menselijke liefde is om zich te identificeren met de ander. De incest theorie van Montaigne aanhalend, schrijft De Beauvoir echter dat dit niet haalbaar is doordat erotiek een bewegen is naar de Ander toe. Wanneer het echtpaar zich identificeert met elkaar bewegen ze zich niet meer naar de Ander toe maar naar Zichzelf. Er ontstaat hierdoor een gevoel van schaamte tijdens seksuele handelingen. Een soort gemeenschappelijke masturbatie, noemt de schrijfster dit.
Authentieke liefde
In hetzelfde boek waarin staat dat er in het algemeen geen eeuwig ‘houden van’ kan bestaan, schrijft De Beauvoir over authentieke liefde – of ‘echte’ liefde. Authentieke liefde – in tegenstelling tot inauthentieke liefde – neemt de gebreken, beperkingen en eigenaardigheden van de ander zoals deze zijn. Authentieke liefde is gebaseerd op de vrijheid en autonomie van beide partijen en deze gunnen elkaar de vrijheid. Alleen wanneer de autonomie erkent en geaccepteerd wordt door de ander, kan authentieke liefde bestaan, schrijft De Beauvoir.
Inauthentieke liefde is gebaseerd op de ongelijkheid tussen de seksen, waarbij de vrouw op de tweede plek staat. Volgens de schrijfster zorgt de verschillende betekenisgeving van de seksen aan het woord ‘liefde’ voor misverstanden en ongemakken. Vrouwen wijden zich masochistisch aan de man door zich compleet in dienst te stellen van het gezin waardoor zij zichzelf al het persoonlijke plezier ontneemt. Binnen deze ongelijkheid kan authentieke liefde nooit bestaan.
Anno nu
Alhoewel De Tweede Sekse nu ruim zeventig jaar geleden is geschreven, is het werk van Simone de Beauvoir nog steeds relevant. Vrouwen hebben wel degelijk door de feministische revoluties meer rechten vergaard sinds de tijd waarin De Beauvoir De Tweede Sekse schreef; toch blijven ongelijkheden in de behandeling van man en vrouw voortbestaan.
In een onderzoek van de Zweedse universiteit Göteborgs is gebleken dat vrouwen die hun mannelijke partners professioneel of academisch voorbijstreven, een grotere kans hebben op een echtscheiding. Alhoewel vrouwen tegenwoordig hoger zijn opgeleid dan mannen, blijft maatschappelijk succes een mannelijk domein, schrijft Ine van Houdenhove voor de KU Leuven in 2018. Vrouwen met academisch of werk gerelateerd succes voeren thuis meer zorgtaken uit. Alsof ze boete doen voor hun “onfeminiene” gedrag. Uit recente cijfers van het CBS is af te lezen dat vrouwen in Nederland nog steeds twee keer zoveel tijd aan huishoudelijke taken besteden ten opzichte van mannen en 52 procent van deze vrouwen niet economisch zelfstandig is.
Tegelijkertijd is er wel degelijk een vooruitgang in de economische zelfstandigheid van de vrouw. Hierdoor kan zij er nu ook voor kiezen om op zichzelf te leven in plaats van dat zij afhankelijk is van het inkomen van haar man. Ze heeft haar partner niet langer nodig voor haar levensonderhoud zoals in de tijd van De Beauvoir. Zo ook is het voor de vrouw nu veelal mogelijk om haar man te verlaten wanneer hij zich niet houdt aan de gemaakte afspraken. De tijd van consequentieloos vreemdgaan is voorbij. Hierbij moet wel genoteerd worden dat dit niet geldt voor elke vrouw in elk land. Nog steeds bestaan er grote maatschappelijke verschillen tussen de genders in de wereld. Gelijkheid is afhankelijk van de culturele en religieuze context. De zelfstandigheid die de atheïstische Nederlandse vrouw heeft, geldt niet voor iedereen en is ook niet wat elke vrouw ambieert.
Kan authentieke liefde bestaan?
Gezien de genders nog steeds niet op gelijke voet staan, kan je stellen dat authentieke liefde niet mogelijk is wanneer je dit definieert als een samenkomst van twee vrije individuen. Toch, in tegenstelling tot Jean-Paul, geloofde Simone in het bestaan van ‘echte’ liefde. Hiermee valt niet te zeggen dat Jean-Paul niet evenveel van haar hield als zij van hem heeft gehouden. Wellicht is het juist de betekenis die we geven aan liefde iets waar we de touwtjes van moeten laten vieren.
Toen Jean-Paul Simone ten huwelijk vroeg, wees zij hem af om principiële redenen. Zoals zij schreef in De Tweede Sekse geloofde ze niet dat mensen kunnen voldoen aan de beloften die worden gemaakt bij het afsluiten van een huwelijk. Dat elk individu verandert door zijn leven heen, maakt het onrealistisch om elkaar ‘voor altijd’ te beloven.
In plaats van een wettelijke verbintenis kozen Simone en Jean-Paul voor een verbintenis die zij zelf als tegenstrijdig met de burgerlijke hypocrisie zagen – tegen het patriarchale idee in dat de vrouw blind is voor het vreemdgaan van de man. De twee geliefden erkenden elkaars autonomie en hielden van elkaar in de vorm van vrije liefde. Ze gaven elkaar de vrijheid om zich te ontwikkelen onafhankelijk van elkaar en relaties met andere mensen te ontdekken. De enige afspraak die ze hadden was volledige eerlijkheid.
Gezien De Beauvoir stelt dat het ultieme geluk te vinden is in de identificatie met de ander, dat door deze identificatie seks samenkomt met een gevoel van schaamte en dat echte liefde alleen kan bestaan tussen twee autonome individuen, is, al deze factoren meegenomen, een open of polyamoureuze relatie de enige manier waarop authentieke liefde zou kunnen bestaan. Helaas contrasteert dit met het idee dat de mens volgens evolutiebiologen monogaam is en met het feit dat de instituties om ons heen gevormd zijn naar dit idee.
Zo lang als de mens nog bezig is met doorevolueren, moeten we buiten de bestaande seksistische structuren denken en de ideeën over hoe liefde eruit moet zien, loslaten. Als Simone zich had gedragen naar wat andere mensen van haar verwachtten, was De Tweede Sekse nooit geschreven en was de vrouw nog steeds een vazal van de man geweest.