De functie van hervertellen
Text: Mark Speelman
Image: Lingli Crucq
‘Dat heb je al een keer verteld, mam’. Een puberachtige uitspraak die waarschijnlijk even repetitief klinkt voor mijn moeder als haar verhalen voor mij. De kunst van het hervertellen heeft zij onder knie als geen ander, zoals vermoedelijk de meeste moeders.
Uit mijn nauw bijgehouden observaties wordt duidelijk dat er twee soorten herhaal-verhalen zijn: de geschiedenisles en de moet-je-nou-eens-horen. In het eerste soort herhaal-verhaal vertelt mijn moeder over het verre verleden, over de tijd dat ik nog klein of überhaupt niet geboren was. In de tweede soort herhaal-verhaal krijg ik gedetailleerde reportages van bloedstollende supermarktbezoekjes of een minutieuze verslaggeving van haar gedachten toen ze bij de bakker stond.
De geschiedenisles gaat ongeveer als volgt: ‘Toen we nog in Frankrijk woonden, kwamen we regelmatig langs een grote Playmobil winkel. Wat vond je dat geweldig. Het Playmobilmuseum noemde je dat altijd’. Zij lacht, ik ook; ik adem ritmisch uit door mijn neus terwijl mijn schouders meebewegen. Grappig verhaal op zich, olijk mannetje dat ik was. Ik zag dankzij vroege culturele indoctrinatie overal een museum in. Maar mijn moeder vertelt dit al sinds ik nog een klein olijk mannetje was. Ook het vertellen van de verhalen over mijn moeder’s jeugd en over haar vader begon rond het Playmobilceen.
De moet-je-nou-eens-horen verhalen zijn in eerste instantie meestal minder interessant dan de geschiedenislessen. Toch toon ik mijn interesse: ‘wat bizar dat je nu precies haar tegenkwam bij de bakker(!)’, want mijn moeder toont ook interesse in mij. Maar de tweede keer, en vooral de keren na de tweede keer, is oprechte interesse lastiger te fabriceren. Dus uit ik mijn verbazing of verwondering met een bedachtzaam knikje en een ‘ah’ of ‘oh’, en kunnen we beiden voldaan verder met hetgeen we bezig waren.
Nu is het de vraag of haar raadselachtige drang tot hervertellen een functie heeft of dat wij beiden onze tijd verdoen. Waarschijnlijk het eerste. De geschiedenisles schetst een kleuriger en geuriger plaatje van haar verleden en, omdat zij toevallig mijn moeder is, verrijkt daarmee ook het idee van mijn geschiedenis. Ik denk dat alleen door te blijven vertellen over het verleden het tot het heden blijft behoren. Waarschijnlijk is dat precies wat ze wil bereiken. Haar vader, die tot haar heden zal blijven behoren, zoals ook zij en hij tot <i>mijn</i> heden zullen blijven behoren.
Zelfs de bloedstollende supermarkt reportages hebben zo hun functie. Zij deelt ervaringen uit haar leven met mij en werkt zo aan onze band. Soms een uitputtende strijd, daarom hulde voor haar doorzettingsvermogen. Iets wat bij mij als puber vaak ontbrak.
Maar met de kalmering van het puberbrein kwam de realisatie dat, net zoals de puberteit, niets voor eeuwig is. Alleen in verhalen kunnen we oneindig voortleven, mits je ze vaak genoeg verteld. Dus mam, vertel nog eens …